Bulshada Soomaaliyeed waxa ay ku dhisan tahay laba tiir oo mararka qaar isku milma, mararka qaarna iska hor yimaada: qabiil iyo qarannimo. Labaduba waxay leeyihiin xididdo qoto dheer, waxayna si qariib ah ugu wada jiraan maskaxda qof kasta oo Soomaaliyeed — midna waa dareen qoys iyo xidid, midna waa dareen dadnimo iyo dalnimo.
Qabiilka: Dhaqan, Ilaalin iyo Aqoonsi
Qabiilku waa qayb aan la dafiri karin oo ka mid ah dhismaha bulshada Soomaaliyeed. Qof kasta oo Soomaaliyeed wuu garanayaa reerkiisa, beesha uu ka dhashay iyo halka uu kaga jiro silsiladda qabiilka. Waa nidaam fac weyn oo soo jiray qarniyo badan, kaasoo u adeegay sidii hab ilaalin, isku xidhnaan iyo taageero bulsho.
Qabiilku waxa uu dadka siin jiray meel ay ku tiirsadaan marka ay dhibaato timaaddo, waxa uu bixiyaa gacan dhaqaale iyo mid nafsi, wuxuuna ahaa kaydka ugu weyn ee xiriir bulsho iyo dhaqan. Inta badan, qofku waxa uu qabiilka ka helaa magac, sharaf iyo dareen ku saabsan cidda uu yahay.
Qarannimada: Riyo Wadajir iyo Himilo Cusub
Dhinaca kale, qarannimada waxay ka dhalatay rabitaanka Soomaaliyeed ee ah in la yeesho dal mideysan, calan leh, iyo nidaam rasmi ah oo ka sareeya kala qaybsanaanta qabiilka. Qarannimada waxay matashaa midnimo, is-jacayl ka baxsan xuduudaha beelaha, iyo horumar guud oo ka tarjumaya danaha ummadda oo dhan.
Waxa aan wadaagnaa calan buluug ah oo xiddig cad ku taal, af iyo dhaqan, iyo taariikh halgan iyo geesiyaal leh. Qarannimadu waxay ka turjumaysaa riyo ka weyn qof iyo qabiil midkood — waa riyo ku saabsan mustaqbal guud oo dhaxal u noqon kara jiilasha dambe.
Isku Dhaca iyo Isku Milanka
Waxa jira meel ay labadan fikradood isugu yimaadaan: qofka Soomaaliyeed waxa uu mararka qaar dareemaa inuu u dhexeeyo qabiilkiisa iyo qarankiisa. Xaalado badan, qabiilka ayaa ka horreeya marka ay timaaddo dan gaar ah, laakiin marka la joogo maalmaha xuska, ciyaaraha qaranka ama dhibaatooyinka qaran, dadku waxay isku beddelaan dad leh maskax qaranimo oo xooggan.
Hase yeeshee, mararka qaar qabiilku wuu wiiqaa qarannimada: siyaasadda qabiilka ku dhisan, shaqooyinka la isku siiyo qabiil ahaan, iyo fursadaha oo ku xiran magac reer ayaa hoos u dhiga riyada qaranimo.
Maxaa Laga Baran Karaa?
Sheekada qabiil iyo qarannimo waa sheeko adag, laakiin wax badan ayay ina baraysaa:
-
In qabiilku yahay xaqiiqo aan si fudud uga go’i karin bulshada.
-
In qarannimadu tahay yool iyo himilo u baahan in si joogto ah loo xoojiyo.
-
In labada maskaxood ee qabiil iyo qaranimo ay wada noolaadaan, balse muhiimka ay tahay in midda qarannimo lagu hago jihada horumarka.
Qof kasta wuxuu leeyahay awood uu ku beddeli karo culeyska maskaxdiisa: inuu ka guuro meel uu qabiilka ka dhigto tiirka ugu weyn noloshiisa, una guuro meel uu qaranku noqdo rajada ugu weyn ee horumarka, nabadda iyo wadajirka.
Gabagabo
Qabiil iyo Qaranimo waxay noqon karaan labo tiir oo isu dheelitiran — midka qabiilku ku sii hayo xididka iyo dhaqanka, iyo midka qaranku ku kobciyo wadajir iyo horumar. Waxaa inaga go’an sidii aan labadan maskaxood uga dhigi lahayn kuwo iska caabbiya burburka, balse isla shaqeeya si ay bulshada Soomaaliyeed u gaarto meel ka fog halkii ay maanta joogto.